Mâh Pişânû

12 Ekim 2025

Bugün Pazar, bugün müzik günü. Bugün bir Pers halk müziği sunacağım. Ancak müziğe geçmeden önce bu müziğe ilham veren bir Pers masalından bahsedeceğim.

Bir Pers masalı

Bir zamanlar uzaaaak uzak bir diyarda, varlıklı ama çocuksuz bir tüccar ile güzel eşi yaşarmış. Uzun yıllar sonra, Tanrı onlara bir kız çocuğu vermiş. Bebek doğduğunda herkes hayrete düşmüş: Çünkü bebeğin alnında bir ay, çenesinde ise bir yıldız parlıyormuş. Bu yüzden ona Mâh Pişânû  (Mâh Pishânoo / Mâh Pishooni) (Ay Alınlı) (*) adını vermişler.

Mâh Pişânû, büyüdükçe güzelliği, inceliği, nezaketi ve iyi kalbiyle tanınmış. Fakat bu güzel kızın annesi genç yaşta vefat etmiş; kızın babası bir süre sonra yeniden evlenmiş. Bu kadının da Siyâh Pişânû (Kara Alınlı) adlı bir kızı varmış. Yeni üvey anne, kıskanç ve zalim bir kadınmış.

Üvey anne, Mâh Pişânû’nun güzelliğine ve babasının ona olan sevgisini kıskanmaya başlamış. Üvey anne Mâh Pişânû’ya her gün en ağır işleri vermeye başlamış: “Gün batmadan şu pamuğu eğir, kuyudan su çek, ineği sağ, ahırı temizle, bahçeyi temizle, tarlanın yabani otları yol, çamaşırları yıka!” Üvey anne ayrıca Mâh Pişânû’va yeterince yiyecek de vermezmiş. Mâh Pişânû, sabırla çalışır, kimseye şikayet etmez, kimseye kötü söz söylemezmiş.

Bir gün, Mâh Pişânû, yine sabırla çalışırken yaşlı bir sarı inek yanına gelmiş ve konuşmuş: “Ağlama yavrum. Ben sana yardım ederim. Kalbini temiz tut, işini bitmiş bulursun.” Gerçekten de inek her gece Mâh Pişânû’nun işlerini tamamlamasına yardım eder, ona yiyecek getirirmiş.

Bir gün rüzgâr, Mâh Pişânû’nun elindeki pamuğu uçurmuş. Pamuk, evin arkasındaki derin bir kuyuya düşmüş. Kız korka korka kuyunun başına gitmiş. Üvey annesi bağırmış: “Eğer pamuğu bulmazsan, geri dönme!” Mâh Pişânû, çaresizce kuyunun içine eğilmiş. Ancak birden ayağı kaymış ve Mâh Pişânû kuyuya düşmüş.

Mâh Pişânû, gözlerini açtığında, kendini ışıl ışıl bir bahçede bulmuş. Her yer gümüş ırmaklar, altın ağaçlarla doluymuş. Bahçede yaşlı bir kadın belirmiş: “Korkma kızım. İyi kalplilere burası zarar vermez,” demiş. Ve yaşlı kadın devam etmiş: “Ama her karşına çıkana saygı göster, kimseyi hor görme.”

Mâh Pişânû, bahçede birçok garip yaratıkla karşılaşmış: Bir fırın: “Ekmeklerimi al, yanmadan çıkar.” Bir ağaç: “Meyvemi, dallarımı silkmeden, tatlı tatlı topla” diye istekte bulunmuş. Mâh Pişânû, hepsine saygıyla davranmış.

Sonunda yaşlı kadın geri dönmüş, elinde parlayan bir kutu varmış: “Sen sabırlı ve iyisin. Bu kutu senin ödülün.” Ve şu talimatı vermiş: “Ama yalnızca en büyük ihtiyacında aç.”

Yaşlı kadın, elini sallayıp Mâh Pişânû’nun yanından ayrılmış. Mâh Pişânû, yeniden kuyunun yanında uyanmış. Elinde hâlâ kutu varmış.

Mâh Pişânû, eve döndüğünde üvey annesi öfkelenmiş ama kutuyu görünce merak etmiş. Mâh Pişânû, kutuyu açtığında içinden ipekler, altınlar, mücevherler fışkırmış. Üvey anne kıskançlıktan deliye dönmüş.

Hemen kendi kızı Siyâh Pişânû’yu (Kara Alınlı) kuyuya göndermiş. Ancak kendi kızı Siyâh Pişânû kibirli ve saygısızmış. Siyâh Pişânû, kuyuda bahçeye düşmüş, her şeyi kırıp dökmüş, kimseye nezaket göstermemiş. Yaşlı kadın ona da bir kutu vermiş ama kutunun içinde yılanlar ve dumanlar varmış!

Bir gün ülkenin prensi ava çıkarken Mâh Pişânû’yu görmüş. Onun alnındaki ay ışığı, tıpkı gökyüzündeki ay gibi parlıyormuş. Prens hemen babasından Mâh Pişânû'yu istemiş. Üvey anne karşı çıkmış, ama herkes Mâh Pişânû'nun iyi kalbini ve mucizelerini bildiği için Mâh Pişânû, prensle evlenmiş.

Düğün gecesi gökyüzünde büyük bir ay doğmuş; halk o günden beri alnında ışık gibi bir leke taşıyan güzel kadınlara “Mâh Pişânû” dermiş.

Bu masal, Batı’daki ''Cinderella'' (Külkedisi) temasının Pers dünyasındaki karşılığı olarak kabul ediliyor. Masalda geçen kuyu, bahçe, yaşlı kadın, ay ve yıldız gibi motifleri sembolik değerler taşıyor. Pers masalındaki bu sembolik değerler, sabrın, nezaketin, iyiliğin ve iç güzelliğin ödüllendirileceğini; kıskançlığın ve bencilliğin ise karanlık getireceğini anlatıyor. Ayrıca Fars mitolojisinde “alındaki ay”, hem ruhsal ışığı hem de saf sevginin işaretini temsil ediyor.

Bu konu Türk filmlerinde de sıklıkla işleniyor. Genellikle Aliye Rona bu tür kötü üvey anne rolüne çıkıyor. (‘’Kötü üvey anne’’ imajı çok yanlış bir mesaj ama konu bu değil.)

İşte bu Pers masalından bir halk ezgisi doğuyor: “Mâh Pişânû. Bu ezginin sözlerini yazımın sonunda veriyorum.

Darya Dadvar

Bu Pers masalından doğan halk ezgisini İranlı sanatçı Asghar Mirkhadivi tarafından opera eserine uyarlanıyor. Bu opera eserini de yine İranlı opera sanatçısı Darya Dadvar çok güzel yorumluyor.

Darya Dadvar, İran’ın son dönem yetiştirdiği en özgün seslerden birisi oluyor. Darya Dadvar, İran'ın köklerinde yatan kadim ve derin felsefeyi sesiyle temsil ediyor.

Darya Dadvar, İran'da doğuyor, Paris'te yaşıyor. Darya Dadvar, adının anlamı "deniz" (Derya) ve kendini şöyle tanımlıyor: "Kendimi, belki bir gün denize ulaşacak bir su damlası olarak görüyorum."

Darya Dadvar, 1999 yılında ses dalında "Diplome d'Etude Musicale" (Altın Madalya) derecesini alıyor. Müzik eğitimini 2000 yılında Fransa, Toulouse Ulusal Konservatuvarı'nda tamamlıyor ve Barok Stili alanında birinci sınıf ve profesyonel seviye diploması alıyor. Darya Dadvar, ayrıca Fransa, Toulouse'daki "Ecole des Beaux-Arts"ta Sanat Yüksek Lisansı derecesine sahip oluyor.

Darya Dadvar, 2001 yılından beri Paris'te yaşıyor ve soprano olarak başarılı bir kariyer sürdürüyor ve dünya çapında konserler veriyor. Konserleri yoğun ilgi görüyor. Unutulmaz performanslarından birisini, Loris Tjeknavorian'ın besteleyip yönettiği Ermeni Senfoni Orkestrası eşliğinde, "Rostam & Sohrab - Şehname Ferdowsi " (Firdevsi) trajedisinde Tahmineh rolüyle İran'da sergiliyor.

Darya Dadvar, İran'ın geleneksel müziğiyle Avrupa klasik müziğini birleştirerek kendi müziğini yaratıyor. İran müziğini caz ve blues unsurlarıyla harmanlamadaki eşsiz yeteneği, onun, en iyi "Dünya Müziği" sanatçıları arasında yer almasını sağlıyor.

Darya Dadvar, bazen tek bir şarkıda farklı müzik tarzlarını bir araya getiriyor, tarihi dönemleri bir araya getiriyor, dilleri ve lehçeleri çaprazlıyor. Kısacası, yeni bir şarkı söyleme tarzı yaratıyor. Bu konuda da şunları söylüyor: "Sanat aracılığıyla sınırları kaldırıyorum. Yorumlamak yeterli değil ve ancak yarattığımda gelişiyorum."

Bahar Korosu ve Doğu-Paris Filarmoni Orkestrası

Bahar Korosu, Avrupa ve Amerika'nın önde gelen üyelerinin çoğunluğu Fransız olan Farsça konuşan dünya çapında 220'den fazla şarkıcıdan oluşuyor. Bahar Korosu, Pers/Fars/İran müziğinin, şiirinin ve kültürünün zenginliğini sergileyerek Fars şiiri ve geleneksel melodilerin büyüleyici yorumlarıyla beğeni kazanıyor.

Bahar Korosu, Bahar Kültür Derneği'nin bir parçası olarak 2010 yılında Paris’te kuruluyor. Bahar Kültür Derneği'nin bünyesinde Doğu-Paris Filarmoni Orkestrası da bulunuyor. Paris-Est Filarmoni Orkestrası, Bahar Korosu ile birlikte klasik ve dünya müziğini, özellikle de Fars geleneklerine odaklanarak birleştiriyor.

Doğu-Paris Filarmoni Orkestrası'nın birçok üyesi Conservatoire International de Musique ve Fransa'daki saygın müzik okulları mezunlarından oluşuyor. Bahar Korosu ile birlikte, sadece müzikal olarak olağanüstü değil aynı zamanda derinden anlamlı performanslar sunuyor. Bu proje, çok uluslu bir orkestranın katkıları sayesinde İran'ın zengin geleneksel müzik mirasını ön plana çıkarıyor.

Sonuç

Bir yandan; bizim günlük siyasal, toplumsal ve kültürel yaşayışımız ise tıpkı kendi pop ve folk şarkılarımızın sözlerinde olduğu gibi şıkıdım şıkıdım, oynaya oynaya, lay lay lom geçip gidiyor. Bizim günlük siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel yaşayışımız; ortak söyleyebileceğimiz bir şarkımız, bir türkümüz, ortak bir ulusal değerimiz, bir ülkümüz, bir inancımız, bir kıvancımız, ortak bir öykümüz, bir hikâyemiz, bir efsanemiz kalmamacasına rüzgârların önündeki kuru sonbahar yaprakları misali savrulup gidiyor.

Diğer yandan da; sanat bizde tu kaka ediliyor. El alem işte böyle dünya çapında böylesi konserlerle kültürünü tanıtıp yaşatırken bizde ise değil sanatçı yetiştirmek, sanatçı desteklemek, kültürü tanıtmak, Ankara BB, sanatçılara konser verdirdi diye uyduruk nedenlerle soruşturma açılıyor. Şarkı sözlerine, kyafetlerine bahaneler bularak sanatçılara davalar açılıyor.  Mersin limanında ele geçirilen tonlarca kokainin sahipleri bulunamazken, ülkenin tanınmış, sevilen sanatçıları, bir kanıt olmaksızın, uyduruk bahanelerle sabahın köründe evlerinden alınıp karakola götürülüyor. Sanki karakola davet etseler gitmeyecekler! Böylece devlet eliyle, sanat ve sanatçı aleyhine olumsuz algı yaratılıyor.

Eğer, ABD ve İsrail; İran’ı dize getiremiyorsa, İran’ı Irak, Libya ve Suriye gibi parçalayamıyorlarsa bunun nedeni İran’ın dayandığı köklü Pers/Fars kültürel yapı oluyor. Dünya çapındaki bütün güvenlik uzmanları ısrarla şunu söylüyor: ‘’Güçlü ittifak ilişkilerinden dışlanmış, ekonomik, sosyal ve kültürel olarak zayıflamış toplumları; Irak, Libya ve Suriye gibi bir gelecek bekliyor.’’

Bu konuyu böylesine hazin hazin arz etme de bana kalıyor!

Siz bakmayasınız benim böyle hayıflandığıma. Bugün Pazar. Pazar günleri gam, keder, kasvet ve hüzün zamanı değil, müzik zamanıdır. Bağlantısı verdiğim müziğin keyfini çıkarasınız. İyi, güzel ve mutlu pazarlar diliyorum.

Osman AYDOĞAN

Bahar Korosu ve Doğu-Paris Filarmoni Orkestrası, Şef Arash Fouladvand'ın yönetiminde 29 Nisan 2022 tarihide Londra’da verdikleri konserde Darya Dadvar, Mâh Pişânû  (Mâh Pişânû) adlı eseri seslendiriyor:
https://www.youtube.com/watch?v=hyf04JYLaLc

Derya Dâdver'in 2004 yılında Berlin’de verdiği konserde Mâh Pişânû  (Mâh Pişânû) adlı eseri piyano eşliğinde  seslendiriyor:
https://www.youtube.com/watch?v=ZG5wxj3isHM

(*) ‘’Mâh’’ sözcüğü, Farsça ‘’ay’’ (gökteki ay, mehtap) anlamına geliyor. “Pişânû” sözcüğü de eski Farsça kökenden geliyor. Farsça “pişān” veya “pişānî”, “alın” anlamına geliyor. “Pişânû” sözcüğü sonundaki “û” eki Farsçada kelimeyi yumuşatıyor ya da uyak sağlıyor. Dolayısıyla “pişânû” = “alın”, yani alın kısmı, yüzün üst kısmı anlamına geliyor. Ancak bu “Pişânû” sözcüğü bugün artık Farsça’da pek kullanılmıyor. Bu nedenle “Pişânû” sözcüğü eski fars dilinde ‘’alın’’ anlamına gelse de bu sözcüğün günümüz anlamı olarak ‘’yüz’’ (sadece alın değil, başın ön tarafı, bütünü) olarak anlamak gerekiyor. Yani ‘’Mâh Pişânû’’, ‘’ay yüzlüm’’ anlamına geliyor. Fars dilinde de Türkçe'de de ''Ay alınlı'' sözcüğü artık kullanılmıyor, ''Ay yüzlüm'' sözcüğü kullanılıyor. ''Ay yüzlüm'' sözcüğü de gerek Divan Edebiyatında gerekse de halk türkülerinde sıklıkla kullanılıyor. 

Mâh Pişânû

Dedimki ey Mâh Pişânû
Dedi: canım, canımın içi
Canım, canım benim, canım, canım benim
Dedim ki, söyle, gonca nerde?
Dedi ki: benim dudaklarım
Canım, canım benim, canım, canım benim
Dedim ki: Mâh Pişânû neden insafsızsın?
Dedi: eğer seni yaksam değerimi fazla anlarsın
Dedim: sana kurban olum gamzelim
Çok mutluyum seninle nişanlandım
Senin dizlerine kapanıp, diz çökerim
Ey Mâh Pişânû

Dedim: Mâh Pişânû, neden sen belasın?
Canım, canım benim, canım, canım benim
Dedi: bela deme, saclarımın tarlası, kızıl renklidir
Canım, canım benim, canım, canım benim

Dedim: sana ev yapacağım
Dedi, eğer beni seviyorsun, bana, can evinde yer aç
Dedim: sana kurban olum gamzelim
Çok mutluyum seninle nişanlandım
Senin dizlerine kapanıp, diz çökerim
Ey Mâh Pişânû

Dedim, Mâh Pişânû, gel yemin edelim
Canım, canım benim, canım, canım benim
Dedi: kabul... ama yemin et, her daim gülelim
Canım, canım benim, canım, canım benim
Dedim: Mâh Pişânû yalan söylüyorsun, içkili misin?
Dedi: inan ki, sen olduğun surece ben seninleyim,
Dedim: sana kurban olum gamzelim
Çok mutluyum seninle nişanlandım
Senin dizlerine kapanıp, diz çökerim
Ey Mâh Pişânû