Marinheiro Só

07 Eylül 2025

Marinheiro Só, kökeni Brezilya folkloruna dayanan, Brazilya'nın kuzeydoğu bölgesinde yer alan Bahia bölgesine ait Brezilya halk müziğinin en bilinen geleneksel şarkılarından birisi oluyor.

Marinheiro Só, Brezilya’da, balıkçıların ve denizcilerin evlerini ve ailelerini geride bırakıp denizde açılmadan önce ve zorlu denizlerde fırtınalara göğüs gerip denizden dönüşlerinde karşılanırken söyledikleri geleneksel bir folk şarkısı oluyor. Bu şarkı aynı zamanda; günlük hayatın mücadelelerini, zorlukların üstesinden gelmeyi ve zorlu fırtınaları simgeliyor. Aynı zamanda şarkı, insanların birbirilerine ihtiyacı olduğunu, özellikle denizde dalgaları aşmak için birliğe ve güce ihtiyaçları olduğunu hatırlatıyor.

Marinheiro Só; Samba'nın çok özel bir biçimi olan Samba de Roda ve Capoeira (ka-pu-ey-ra şeklinde okunuyor) kardeşliğinde bahsedilen bu birlik ruhunu temsil ediyor.  

Marinhero Só, kabaca "Yalnız Denizci" anlamına gelse de genellikle "Ben Bir Denizciyim" anlamına gelen Marinhero Sou olarak da yorumlanıyor. Marinhero Só sözcüğü şarkıda nakarat olarak çok sık tekrarlanıyor. Bu söz, denizci yalnızlığını, denizci kaderini ve mücadele gücünü yansıtıyor. 

Capoeira

Capoeira, köken olarak Brezilyalı kölelerin muhtemelen 16. yüzyılda ortaya çıkardıkları; spor ve müzik içeren bir savaş sanatı olarak biliniyor. Brezilya’nın bu müzikalitesi köleleştirilmiş Afrika kökenlerinden ileri geliyor. Tarihi daha da eskilere gittiğimizde Capoeira'nın ilk uygulayıcılarının Portekiz köle gemileriyle okyanusu aşarak Brezilya'ya getirilen Afrikalı köleler olduğu görülüyor.

Capoeira şarkılarının çoğu aslında halk folklorundan türüyor. Capoeira şarkıları ilk başta balıkçılar, denizciler, liman işçileri ve köleler tarafından söyleniyor. Marinhero Só da bu şarkılardan sadece birisi oluyor.

Capoeira şarkıları, Brezilya'nın büyük limanları olan São Salvador ve Rio de Janeiro çevresinde ortaya çıkıyor. Bu nedenle de söyleyenlerin çoğu da denizci veya liman işçisi olarak çalışanlar oluyor.

Şarkı, günümüzde, Brezilya'nın Kuzey bölgelerine özgü popüler festivallerde hala söyleniyor. Şarkının aynı zamanda çocuk şarkısı olarak yorumları da bulunuyor.

Marinhero Só şarkısının kaynağı

Marinhero Só anonim bir şarkı oluyor, orijinal yazarı bilinmiyor. Ancak Marinhero Só denince şu iki sanatçı akla geliyor: Clementina de Jesus ve Caetano Veloso.

Clementina de Jesus

Clementina de Jesus, siyahi ve okuma yazma bilmiyor, hayatının neredeyse tamamını ev hizmetçiliği yaparak geçiriyor, mütevazı kökenlerine rağmen Brezilya müziğinin, özellikle de sambanın tarihini yazan birkaç nesil Brezilyalı besteci ve şarkıcının sembolü haline geliyor. Sert bir sese ve kırsala yakın bir yoruma sahip olmasıyla, yalnızca Brezilya müziğinin önemli bir bölümünü değil, aynı zamanda Brezilya bestecilerinin ve şarkıcılarının tüm toplumsal tarihini de çağrıştırıyor.



Türk Halk Müziği terimleriyle söyleyecek olursak Marinheiro Só şarkısının; Clementina de Jesus, kaynak kişisi, Caetano Veloso da derleyicisi oluyor. Bu nedenle de Caetano Veloso'nun albümünün notlarında Clementina de Jesus’un adı geçiyor.

Caetano Veloso 

Caetano Veloso, Brezilya'nın kuzeydoğu bölgesinde bulunan ve Brezilya'nın 26 eyaletinden birisi olan Bahia eyaletinde dünyaya geliyor. Caetano Veloso, yüzyılın en iyi şarkı sözü yazarlarından birisi olarak tanınıyor ve Brezilya’nın Bob Dylan'ı sayılıyor. 1960'ların müziğini kuşatan Brezilya müzik hareketi "Tropicalismo” akımına katkılarıyla tanınıyor.

Clementina de Jesus tarafından kamuoyuna yansıtılan Marinheiro Só şarkısı, Caetano Veloso tarafından 1969 yılında uyarlanıyor. 

Ancak bu uyarlama öyle basitçe olmuyor. Brezilya, 1 Nisan 1964 ile 15 Mart 1985 tarihleri arasında askerî diktatörlük dönemi altında bulunuyor. Caetano Veloso, bu sürede tutuklanıyor daha sonra da rejim tarafından uygulanan zulüm ve ağır baskılar nedeniyle ülkesinden ayrılmak zorunda kalıp İngiltere’ye sürgüne gidiyor.

Caetano Veloso, işte bu sürede, sürgüne gitmesinden kısa bir süre önce ve rejim tarafından tutuklanmasından kısa bir süre sonra, 1969 yılında, Tropicália Hareketi'nin iki lideri olan Gilberto Gil ile birlikte yayınladığı kendi adını taşıyan albüm için Marinheiro Só şarkısını uyarlıyor. 

Bu albüm, sanatçının bugüne kadarki tüm eserlerinde kapağında Caetano fotoğrafı olmayan tek albüm oluyor. Sanatçı, web sitesinde, hapishanede meşhur buklelerini kazıtmak zorunda kaldığını açıklıyor.

Daha sonra, 1971 yılında sürgündeyken Caetano derin bir üzüntüye kapılıyor ve ağır bir depresyona sürükleniyor.

Tropicália Hareketi

Tropicália Hareketi, Brezilya müziğinde geleneksel öğelerle rock, pop ve avangardı birleştiriyor. Tropicália Hareketi'nin sanatçıları halk müziği repertuvarından, özellikle Bahia bölgesinden gelen eserleri yeniden yorumluyorlar. Marinheiro Só şarkısı bu anlamda sadece folklorik bir parça olarak kalmıyor, modern Brezillya kimliğinin bir sembolü haline geliyor. 

Caetano Veloso ve Marinheiro Só şarkısı

Marinheiro Só şarkısı, Caetano Veloso'nun Londra'da kaydettiği ilk albümünde yer alan ‘’If I Hold A Stone’’ adlı parçanın temelini oluşturuyor. Bu şarkıda Caetano Veloso , Brezilya'yı ne kadar özlediğini anlatıyor. Bu özlem, arkadaşları Paulo Diniz ve Odibar'ın Caetano'nun sürgünü için özel olarak yazdıkları Quero Voltar Pra Bahia adlı marştan bir bölümün de eklenmesiyle daha da güçleniyor. Caetano Veloso'nun yorumuyla Marinheiro Só şarkısı,hem nostaljik bir halk ezgisi hem de modern bir sanat müziği haline geliyor. 

Albümdeki yedi parçanın neredeyse tamamı İngilizce olup, şarkı sözleri, düzenlemeleri ve melodileriyle Caetano'nun ülkesinden zorla çıkarılmanın acısını anlatıyor.

Albüm kapağı bile sanatçının yaşadığı anı yansıtıyor. Fotoğrafta, sürgündeki soğuktan ve Londra'nın gri, yağmurlu havasından onu koruyan kürk mantosuyla, sanki yardım istercesine son derece ciddi, hüzünlü ve içe işleyen bir bakışla bize bakıyor.

Fotoğraf: Johnny Clamp

Clementina de Jesus ve Marinheiro Só şarkısı

1973 yılında Caetano'nun Brezilya'ya dönmesiyle birlikte, şarkıcı-söz yazarı Clementina de Jesus, Bahialı şarkıcıya ithaf ettiği efsanevi Marinheiro Só albümünü yayınlıyor. Bu şekilde Marinheiro Só şarkısı, Clementina de Jesus'un sesiyle ölümsüzleştiriliyor.

Albümün kayıtları sırasında 72 yaşında ve hayatı samba tarihiyle iç içe geçmiş olan Clementina, Afro-Brezilyalıların ve çalışmalarının özünü yansıtarak, Brezilya ile Afrika arasındaki atadan kalma bir bağı temsil ediyor.

Caetano, 1972 tarihli deneysel Araçá Azul albümünün kitapçığında Clementia’ya saygı duruşunda bulunuyor.

Sonuç

El âlem hem basit bir folk ezgisinden bile dünya çapında bir şarkı üretiyor hem de insanlarına denizciliği teşvik ediyor. Bizim kültür ve denizcilik diye bir kaygımız olmadığı için günlük siyasal, toplumsal ve kültürel yaşayışımız ise tıpkı kendi pop şarkılarımızın sözlerinde olduğu gibi lay lay lom geçip gidiyor.

Yüzyıllardır Anadolu’nun öksüz bırakılmış olmasının nedeni, denizlerin öksüz bırakılmış olması nedeniyle oluyor. Bugün bin yıldır bir yarımadada yaşayan Türklerin ülkesi Türkiye’de denizlerden dönmemişler için dikilmiş bir tek anı-taş bile bulunmuyor. (Çetin Altan) Öyle olunca haliyle deniz türküleri de olmuyor.

Neyse, boşverelim bunları, takılmayalaım buralara, bu faslın geçilmesi gerekiyor.

Şimdi; zihninizdeki gamın, kederin, kasvetin, siyasetin unutulması gerekiyor. Zaten, Fransız roman yazarı Andre Maurois; ‘’Unutma olmayınca mutluluk da olmaz’’ diyor. Tıpkı bir kuyu kazan adamın su olmayan her şeyi ata ata su seviyesine inmesi gibi sadece kendiniz kalana kadar sizin de gamı, kederi, kasveti, siyaseti zihninizden atıp sonra da aşağıda bağlantılarını verdiğim şarkının bütün yorumlarını dinlemeniz gerekiyor. İnanın pişman olmayacaksınız. 

Sizlere sağlıklı, mutlu ve umutlu güzel bir Pazar günü diliyorum. Her şey gönlünüzce olsun.

Osman AYDOĞAN

Clementina de Jesus - Marinheiro Só 
https://www.youtube.com/watch?v=EE-VSyWkQcY

Caetano Veloso - Marinheiro Só
https://www.youtube.com/watch?v=4UDev71t_V8

Tiquequê (Brezilya çocuk müziğinde bir referans olan ve performanslarında tiyatro, dans, şiir ve oyunları bir araya getiren iki kişilik bir topluluk.) - Marinheiro Só
https://www.youtube.com/watch?v=co6J_bekT7s

Danimarkalı gitarist, şarkıcı ve davulcu Marcus Ferreira - Marinheiro Só
https://www.youtube.com/watch?v=mjqG0UlpTb8

Brezilyalı müzisyen, besteci ve şarkıcı, çocuk programlarının müziklerini yapan Hêlio Ziskinde - Marinheiro Só
https://www.youtube.com/watch?v=ISaFIHf-iTA

Brazilyalı, Samba müzüiünü yapan ikili grup: Cada Macaco - Marinheiro Só
https://www.youtube.com/watch?v=mliWDF8mL1w

Brezilyalı (São Paulo ) sanatçı Carolina Soares - Marinheiro Só
https://www.youtube.com/watch?v=B2c1E2K0rrQ


Marinheiro Só Şarkısı

Şarkı sözleri ve çeviri (Koyu Yazılı Nakarat)

Marinhero Só, kabaca "Yalnız Denizci" anlamına gelse de genellikle "Ben Bir Denizciyim" anlamına gelen Marinhero Sou olarak da yorumlanır. Seçim sizin!

Eu não sou daqui (Ben buralı değilim)
Marinheiro só
Eu não tenho amor (Aşkım yok)
Marinheiro só
Eu sou da bahia (Ben Bahialıyım)
Marinheiro só
De são salvador (São Salvador'dan)
Marinheiro só

Ô, marinheiro marinheiro (Ah Denizci, Denizci)
Marinheiro só
Ô, quem te nadar? (Sana yüzmeyi kim öğretti?)
Marinheiro só
Ô, foi o tombo do navio? (Geminin batması mıydı?)
Marinheiro só
Ou foi o balanço do mar? (Yoksa denizin gelgitleri miydi?)
Marinheiro só

Lá vem, lá vem (İşte geliyor, işte geliyor)
Marinheiro só
Ele vem faceiro (Çeviriye bağlı olarak zarif VEYA arsızca gelir)
Marinheiro só
Todo de branco (Hepsi beyazlar içinde)
Marinheiro só
Com o seu bonezinho (Küçük şapkasıyla)
Marinheiro só