Şeb-i Yeldâ

21 Aralık 2021

Bugün, 21 Aralık kış dönümüdür. Bu nedenle ülkemizde yılın en uzun gecesi yaşanıyor. Ülkenin en kuzeyinde olması nedeniyle Sinop ilimiz bu geceyi 15 saat 6 dakika ile yaşıyor. 21 Aralık tarihi, içerisinde Türkiye'nin de yer aldığı kuzey yarıküre ülkelerinde kışın, güney yarıküre ülkeleri için ise yazın başlangıcı sayılıyor.

Ben bu geceyi saat 24.00’e gelirken dîvân edebiyatında yer alan en uzun gece (şeb-i yeldâ) hakkında bilinen meşhur bir beyit ile anmak istiyorum:

‘’Şeb-i yeldâyı müneccimle muvakkit ne bilir
Mübtelâ-yı gama sor kim geceler kaç saat’’

(En uzun geceyi gökyüzüyle, yıldızlarla uğraşanlar ve gelip geçiciler ne bilsin.
Sen gamın müptelasına sor ki, hangi gece kaç saat...)

Bu beytte geçen ‘’şeb-i yeldâ’’dan, yani ‘’en uzun gece’’den kastedilen bugün 21 Aralık günü yaşanan en uzun gece değildir.  Bu beytteki kastedilen aşk derdine müptela olmuş kavuşamayan aşığın beklediği gecedir: ''Sen aşk derdine müptela olmuş kavuşamayan aşığa sor ki, hangi gece kaç saat?''

Aslında bu beytin yazarı tam olarak bilinmiyor. Divân edebiyatında yazarı bilinmeyen alıntılara ''La Edri'' deniyor. Yani anonim bir deyiştir. Bu beyit İnternette değişik kaynaklarda 17 -18. yy’da yaşamış asıl adı Alaeddin Ali olup “Sâbit” mahlasını kullanan Nâbi ekolünden divân şairi Bosnalı Sâbit’e ait olduğunu yazıyor… Ancak bu beyit Bosnalı Sâbit’e ait değildir. Çünkü Turgut Karacan tarafından hazırlanan ve Bosnalı Sâbit’in tüm eserlerinin toplandığı ‘’Dîvân / Bosnalı Alaeddin Sabit’’ (Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 1991) adlı eserde böyle bir beyit yer almıyor…

Beytin terkibinin Fuzulî’nin beytlerine benzemesi nedeniyle edebiyat çevrelerince genel kanı olarak beytin Fuzulî’ye ait olduğuna inanılıyor. Ancak bu konuda da bir kaynak bulunmuyor…  Bu beyit Fuzluli’nin Dîvân’ında da yer almıyor.

Ancak ne kadar uzun da olsa bütün geceler sabaha çıkıyor…

Osman AYDOĞAN