Antik bir hüzün

22 Kasım 2019

Bugünkü müziğimi vermeden önce kısaca bir tarih (!) turu yapıp iki kavramı aktarmam gerekiyor…

‘’Sefarad’’ ve ‘’Aşkenaz’’ kavramları

‘’Sefarad’’ ve ‘’Aşkenaz’’ kavramları coğrafi birer ad olmakla beraber bu kavramlar coğrafi anlamda kullanılmıyor….

‘’Sefarad’’ sözcüğü İbrani dilinde İspanya’ya ad olarak veriliyor… 1492'de İspanya'dan kovulan Museviler İspanya kökenli oldukları için kendilerine "Sefarad" adını veriyor. İspanya dışında ayrıca Portekiz, İtalya, Kuzey Afrika, Türkiye, Ege Adaları ve Balkan ülkelerinde yaşayan Musevilerin büyük bölümü de bu adla anılıyor. 16. yüzyılda bütün bu gruplar, ‘’Judeo-Espegnol’’ veya "Ladino" denen bir dil konuşuyor… Bu dil İspanyolca'nın Kastilya lehçesine ilave ediliyor ve Türkçe, İbranice hatta Rumcadan gelen kelimelerden oluşuyor. ‘’Sefarad’’ ifadesi, günümüzde ‘’Aşkenaz’’ olmayan tüm Yahudilere verilen ad olarak kullanılıyor…

‘’Aşkenaz’’ sözcüğü ise Ortaçağ İbranicesinde bugünkü Almanya topraklarını tanımlıyor… . ‘’Aşkenaz’’ tanımı ise Doğu Avrupa'da yaşayan Musevileri tanımlamak için kullanılıyor... Aşkenaz Musevilerinin geleneksel dili olan ‘’Yidiş'’ dili Almanca ile benzerlik gösteriyor… II. Dünya Savaşı sırasındaki Holokost kurbanlarının büyük çoğunluğu Aşkenaz Musevileri oluşturuyor… Günümüzde dünya Yahudi nüfusunun çoğunluğunu Aşkenaz topluluğu oluşturuyor.

Yahudilerin bu ‘’Sefarad’’ ve ‘’Aşkenaz’’ ayırımı kendi aralarında bir sınıf ayırımına yol açıyor… Bugünkü İsrail’i Eşkenaz Yahudileri olan Orta ve Doğu Avrupalı Yahudiler kuruyor…. İsrail bölgesine ilk yerleşmeleri, İsrail devletinin kurulmasına öncülük etmeleri, iyi eğitim görmüş ve varlıklı kesim olmaları nedeniyle Eşkenaz Yahudileri İsrail’de daha ayrıcalıklı bir sınıf olarak görülüyor…

Sefarad ve Aşkenaz müzikleri

Yahudilerin bu ‘’Sefarad’’ ve ‘’Aşkenaz’’ ayırımları kültürlerine ve müziklerine de yansıyor… 1492'de ispanya ve Portekiz’de engizisyon sonucu dinlerini değiştirmeye zorlanan ya da vatanlarını terk etmek zorunda bırakılarak Akdeniz ülkelerine göç eden Sefarad Yahudilerinin hem yaşadıkları sürgün ve katliamlardan dolayı hem de farklı kültürlerle olan etkileşimleri sonucu ortaya çıkan Sefarad müzikleri inceden inceye, derinden derine bir hüzün taşıyor... Hâlbuki Aşkenaz müzikleri Sefarad müzikleri aksine daha coşkulu, daha neşeli oluyor… Sefarad müzikleri ayrıca Latin, Yunan, Balkan ve Türk kültürleriyle etkileşim içerisinde oldukları için hepsinden de esintiler taşıyor.

Günümüz Sefarad müziği

Günümüzde ise Sefarad müziklerini İstanbul’da Janet ve Jak Esim çifti yaşatıyor… Janet ve Jak Esim çifti Erkan Oğur ve Bülent Ortaçgil ile ortaklaşa albümler hazırlıyor ve konserler veriyor… İkilinin en bilinen albümleri ilk çalışmaları da olan "Antik bir hüzün" oluyor… Janet ve Jak Esim çifti 1992'de "German Critics Award" (Alman Eleştirmenler Ödülü)nü bu albümle kazanıyor… Böylece Zülfü Livaneli'den sonra bu ödülü alan ikinci Türk grup oluyor…İkili, Avrupa'da en çok konser veren Türk grup olarak kabul ediliyor…

Günümüzde Sefarad müziğini Avrupa’da da Londra merkezli bir müzik grubu olan ‘’Los Desterrados’’ grubu yaşatıyor… Bu grubun ‘’Por dos Levanim’’, ‘’Tu’’ ve  ‘’Miradores’’ isimli üç albümü bulunuyor. Bu albümlerde yer alan şarkıların çoğu bizlere tanıdık geliyor, bizden, Türk müziğinden esintiler taşıyor. Bu şarkılardan ‘’Tres Klavinas En Un Tiesto’’ isimli şarkı bizim ‘’Amanın Minnoş’’ (Minnuş) diye bildiğimiz şarkı oluyor….

Ayrıca eski gelenekler ve kültürler üzerine araştırmalar yapan İspanyol bir sanatçı, besteci ve müzik yapımcısı olan Ana Alcaide (D. 1976)’nin ikinci albümü ‘’Como la luna y el sol’’ geleneksel Sefarad müziğinin yorumlarını içeriyor… Bu albüm, Ana Alcaide’nin  ‘’Malmö Academy of Music’’ (Malmö Müzik Akademisi)'nde öğrenimini tamamladığı bitirme projesi oluyor… Ana Alcaide, ‘'La Cantiga del Fuego’' albümünde de 'Luna Sefardita'’ şarkısıyla Seferad müziğine yer veriyor…

Antik bir hüzün

Bu yaz günü aşağıda bağlantılarını verdiğim artık antik bir hüzün olan Sefarad müziklerini dinlediğinizde ülkenin her daim berbat gündemi hep geride kalıyor…

Bakın artık; süzüle süzüle, yavaş yavaş, ağır ağır, usul usul, sessiz sessiz hazan mevsimi de çekip gidiyor…

Sizlere güzel bir hafta sonu diliyorum…

Arz ederim…

Osman AYDOĞAN

Janet & Jak Esim ikilisinin ‘’Antik bir hüzün’’ albümünde de yer alan bazı şarkılar…

Janet & Jak Esim: Tres Klavinas En Un Tiesto. Bu şarkı bizim bildiğimiz ‘’Amanın Minnoş’’ (Minnuş) şarkısıdır. Ancak Janet kadife sesiyle bu şarkıyı çok güzel yorumluyor… Bu şarkı Los Desterrados grubunun ‘’Por dos Levanim’’ isimli albümünde de aynı isimle yer alır...
https://www.youtube.com/watch?v=MyRt5dCRMt8

Janet & Jak Esim: Durme Durme Kerido ijiko
https://www.youtube.com/watch?v=PqzK6XGeSRg

Janet & Jak Esim: Los Bilbilikos
https://www.youtube.com/watch?v=GQBizZYR8Mc

Janet & Jak Esim: Alta Alta Es La Luna (Bu şarkı Los Desterrados grubunun  ‘’Por dos Levanim’’ isimli albümünde de yer alır),
https://www.youtube.com/watch?v=GUDLwynoDwM

Los Desterrados grubunun şarkıları

Los Desterrados grubunun  ‘’Por dos Levanim’’ isimli albümünde yer alan bizim bildiğimiz ’Amanın Minnoş’’ (Minnuş) şarkısı: Tres Klavinas En Un Tiesto (Minnush)
https://www.youtube.com/watch?v=j6vmHGEDv_s

Los Desterrados grubundan Alta es la Luna:
https://www.youtube.com/watch?v=NGVVAj0ESl0

Bir başka Sefarad müzik grubu olan Nabil Akbib & Ensembl

Samira Kadiri: ‘’Alta es la Luna’’:
https://www.youtube.com/watch?v=f6uWmoFw_M0

İspanyol bir sanatçı, besteci ve müzik yapımcısı olan Ana Alcaide

Ana Alcaide, ‘’Como la luna y el sol’’ albümünden albüme adını veren şarkısı:
https://www.youtube.com/watch?v=3nDXWbnHA90

Ana Alcaide, ‘'La Cantiga del Fuego’' albümünde yer alan 'Luna Sefardita'’ şarkısı:
https://www.youtube.com/watch?v=KSM8K0yC_Lw